‘Ik lees zo’n geweldig boek,’ zei ik tegen mijn dochter, onderweg naar huis vanaf de manege.
‘Oh leuk,’ zei ze. ‘Waarover?’
‘Over een vrouw die mossen verzamelt.’
‘Goh.’ zei ze. ‘Leuk.’
‘Maar het is écht een waanzinnig boek,’ drong ik aan. ‘Ze weet heel veel van mossen. Er haar vader heeft met James Cook de wereld over gevaren. En ze gaat zelf naar Tahiti. En ze heeft en boekbindkabinet, en daar…’ Hier haperde ik even (als je het boek al kent schiet je nu waarschijnlijk in de lach).
Ik keek opzij. Het kind zag eruit alsof ze in gedachten een liedje van Taylor Swift aan het oefenen was op haar gitaar. ‘Toen ze klein was ging ze het bos in met haar pony?’ probeerde ik nog. Nou ja, ik kon het beter opgeven. ‘Het hart van alle dingen’ is ook niet geschreven voor meiden van twaalf. Het is geschreven voor mij. Zo voelt het. Alsof Elizabeth Gilbert het speciaal heeft geschreven voor mij. Maar dan moet ik toch ook onder woorden kunnen brengen waaróm ik er zo dol op ben? Ik ga het proberen.
1 De hoofdpersoon. Alma Whittaker is de dochter van een botanist die met de handel in geneeskrachtige planten een fortuin heeft gemaakt. Alma brengt het grootste deel van haar leven en het boek door op een landgoed in Pennsylvania. Ze bestudeert mossen. Dat klinkt niet spectaculair, maar het is het wel. ‘Als je leven niet groot kan zijn, kun je het soms maar het best heel, heel klein maken, en besloten, en bijzonder,’ zei schrijfster Elizabeth Gilbert in een interview hierover. Het is een personage dat je meedraagt alsof het een familielid is. Een oude tante met wie je een hele goede band hebt, een scherpe denker die je dwingt om je gedachten goed te formuleren (of dat in elk geval te proberen). Alma kan totaal verwonderd zijn over het bestaan van de schepping en vervolgens laconiek haar weg vervolgen, want: ‘Iemand kan echter niet eeuwig met stomheid geslagen zijn, en na een poosje merkte Alma dat ze zich afvroeg wat voor boom dit eigenlijk was.’
2 De schrijfstijl. Gilbert beheerst alle registers van het schrijforgel en ze gaat helemaal los. In de jeugdscènes is het soms bijna Joop ter Heul wat je leest, het is een avonturenroman, een psychologische roman, het is wetenschappelijk, het is een reisverhaal. En vaak is het gewoon heel grappig (droog en laconiek, ik moest soms erg lachen). De vertaling van Mireille Vroege en Janneke Zwart is briljant, de taal is zo soepel. Het had in het Nederlands geschreven kunnen zijn. De ‘stapelalinea’s’, waarin je leest over wat Alma ziet, met in elke zin ‘ze zag… ze zag… ze zag…’ zijn soms bijna te veel. Maar zelfs dan: het is alsof je naar een kunstrijder kijkt die zo hard gaat dat ze bíjna uit de bocht vliegt en dan in de lach schiet om de vaart die ze had. Hier is een schrijver aan het werk die tot in de finesses het vak beheerst en puur voor de lol echt alles uit de kast haalt – en gewoon spéélt.
3 Het verhaal. Als je van reizen houdt is de negentiende eeuw geweldig om over te lezen. Het is de tijd dat mensen de wereld over begonnen te gaan, planten en dieren verzamelden, de eeuw van Wallace en Darwin (die allebei in dit boek voorkomen). Alma wordt geboren in 1800. Haar leven bestrijkt die hele prachtige eeuw, en alles wat erin gebeurt, de ontdekkingen, de maatschappelijke gebeurtenissen, de ontwikkelingen in de wetenschap en nog veel meer.
4 De ambitie. Niet alleen Alma is ambitieus, Elizabeth Gilbert is dat ook. Zie punt drie: dit is echt een heel veelzijdig verhaal. Een groot. Ze wilde iets alomvattends maken. En verdomd, ze doet het ook.
5 De troost. Dit is geen succesverhaal over een prachtig persoon. Alma is niet gezegend met een beeldschoon uiterlijk of een mooi karakter. Het gaat ook over de moeilijke dingen van het leven: hoe je omgaat met gemiste kansen, met het feit dat je niet zo’n fijn mens bent als je zou willen zijn, hoe je je weg vindt in de wereld, maar het laat ook zien waarom het belangrijk is om dingen gewoon maar te dóen en waarom het niet erg is als iets niet lukt. Het is zo menselijk. Elizabeth Gilbert zegt in hetzelfde interview: ‘Toen ik met dit boek bezig was, is het wel voorgekomen dat ik in tranen raakte om wat er met Alma gebeurde, en dan verontschuldigde ik me tegenover haar en zei: ‘Ik vind het vreselijk dat je het zo zwaar hebt, lieverd, maar dit heb je echt allemaal moeten meemaken!’ Aan het eind denk je: dit komt niet goed. Maar dat komt het wel, op een hele mooie en troostrijke manier.
Of er ook nog iets was waarom het niet geweldig was. Oh ja. Dat is er. In het begin van het laatste deel, als Alma Whittaker naar Nederland reist (het land van haar moeder) is ze in Rotterdam en moet ze naar Amsterdam. ‘Huh?’ dacht ik, terugbladerend, ‘daar wás ze toch al?’ En inderdaad, tien pagina’s eerder was ze met de boot aangekomen in Amsterdam. Daar is ergens iets misgegaan, dus zo zie je, Elizabeth Gilbert is ook maar een mens. Je zou het bijna vergeten.
Enfin. Deze tekst is te lang maar ik heb geen tijd om een korte tekst te schrijven. Samengevat: Mooi Boek! En als je het vandaag aanvraagt, ligt het morgen op de deurmat, heb je wat te lezen dit weekend. In de kantine van de manege, bijvoorbeeld. Bestellen kan hier:
Elizabeth Gilbert, Het hart van alle dingen (€24,50, verzending gratis)
(PS Bekijk daar ook het mooie promo-filmpje, waarin Elizabeth Gilbert zelf vertelt over Het hart van alle dingen en het schrijfproces)